Jacob Verboom in het stadsbestuur van Gouda

In de 17e eeuw maakt de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden een bloeiperiode door op het gebied van handel, wetenschap en kusten.  Die periode is later de Gouden Eeuw genoemd.1 Een groot deel van de Gouden eeuw heeft Jacob Verboom meegemaakt. Hij werd in 1600 geboren in Leiden, twee jaar voor de oprichting van de V.O.C. Hij stierf in Gouda in 1671, een jaar voor het rampjaar 1672.

Gedurende een periode van 40 jaar heeft Jacob een rol bekleed in het stadsbestuur van Gouda. Een goede bron hiervoor is het in 1705 verschenen boek: “Lijsten van de heeren van de regeeringe der stad Gouda [...] beginnende met het jaer 1600”.2  Hierin staat per jaar vermeld wie lid was van de Raad van de stad Gouda en de belangrijke functies in het stadsbestuur vervulde. De naam Jacob Verboom zien we voor het eerst in 1624 als ‘Vendrigs van de Schutterye.’ Vermoedelijk is een vendrig hetzelfde als een vaandrig; een nog niet beëdigd officier of de vaandeldrager. Dat was het startpunt van zijn loopbaan in de stad.Die functie heeft hij bekleed in 1624 en van 1629 tot en met 1634. In 1631 treed hij toe tot de ‘Heeren XL raden der stad Gouda.

Onderdeel van de raad is een eed die wordt afgelegd ten overstaan van de burgemeesters. Het document uit 1650 waar deze in staat is door Gouda op schrift hertaalt in hedendaags Nederlands.14
Wij zweren dat wij de Staten van Holland en West-Friesland, de hoge en over ons gestelde overheid van dit land en de stad Gouda, onder alle omstandigheden trouw zullen zijn, dat wij hun rechten en de privileges en rechten van de stad zullen bewaren en nakomen, dat wij trouw raad zullen geven en het belang en de voorspoed van de genoemde landen en de genoemde stad zullen bevorderen, en verder alles zullen doen wat goede, trouwe onderdanen, raden en vroedschappen kunnen en moeten doen.

Zo waarlijk helpe ons God Almachtig.

Raden van Gouda

40 jaar actief in het stadsbestuur van Gouda

Gedurende een periode van 40 jaar is Jacob lid van de heren der stad Gouda, het stadsbestuur van Gouda. Vanaf 1665 is hij zes jaar lang het oudste lid. Een overzicht van de rollen die Jacob Verboom in het stadsbestuur heeft vervuld:

Met de Lijsten van de heeren van de regeeringe der stad Gouda uit 1705 is een overzicht te creëren van de rollen die Jacob Verboom in het stadsbestuur van Gouda heeft vervuld.3
 
•    Vendig van de schutterij: 1624, 1629, 1630, 1631, 1632, 1633, 1634
•    Lid van de raden van Gouda (de vroedschap) van 1631 tot aan zijn dood in 1671
•    Schepen in 1634, 1635, 1636, 1639, 1640, 1642, 1643, 1644, 1646, 1647, 1648 en 1671
•    Schepen-meester (toezicht op scheepvaart) in 1640, 1641, 1642, 1643, 1644, 1647, 1648
•    Kerk meester in 1641, 1654, 1659, 1663, 1664, 1665, 1668 en 1671
•    Kolonel van de schutterij 1645
•    Thesaurier fabrieksmeester (gemeentewerken) 1646 en 1649
•    Thesaurier ontvangers 1650, 1663, 1664, 1665
•    Wees meester (regent van het weeshuis) 1651, 1654, 1659, 1661, 1663, 1664, 1665, 1668, 1671
•    Gecommitteerd Raad der Admiraliteit te Amsterdam namens Gouda van 1656 tot 1658
•    Sleutel bewaarder (beheer van de staddsleutels) 1660, 1661, 1671

Negen keer burgemeester

In de zeventiende eeuw tijd heeft Gouda vier burgemeesters die zijn gekozen uit leden van de Raad. Jacob Verboom is in 1652 voor het eerst burgemeester. Ook hiervoor wordt een eed afgenomen.15

Deze eed neemt de eerste burgemeester af.

Wij zweren dat wij voor dit burgemeesterschap geen geld of een fooi gegeven of geleend hebben, en ook op geen enkele manier hebben doen geven of lenen. Zo waarlijk helpe ons God Almachtig.

Deze eed neemt de baljuw af.

Wij, burgemeesters van Gouda, zweren dat wij tot de volgende Driekoningendag de Staten van Holland en West-Friesland, de hoge en over ons gestelde overheid, onder alle omstandigheden trouw zullen zijn, dat wij de rechten van de staten en de privileges en rechten van de stad zullen bewaren en nakomen, dat wij trouw raad zullen geven en het belang en de voorspoed van de genoemde landen en de genoemde stad zullen bevorderen. Verder zullen wij alle poorters weduwen en wezen helpen, raad geven, steunen, verdedigen en beschermen, en alles doen wat goede en trouwe burgemeesters kunnen en moeten doen. Zo waarlijk helpe ons God Almachtig.

Jacob Verboom is in totaal negen jaar burgemeester van Gouda in 1652, 1653, 1655, 1661, 1662, 1666, 1667, 1669 en 1670. In 1666 wordt hij eerste burgemeester (primus), een functie die hij ook in 1667, 1669 en 1670 bekleedt.



40 jaar lid van de Raden van Gouda

Vanaf 1665 is hij zes jaar lang het oudste lid. In 1671, het jaar van zijn overlijden, was hij sleutel bewaarder, wees-meester en kerkmeester. In de afbeeldingen hierboven zien we In 1671, het jaar van zijn overlijden, was hij sleutel bewaarder, wees-meester en kerkmeester.

Beeld bij Jacob Verboom in Gouda
Tijdens het stadsbestuur van Jacob Verboom in de zeventiende eeuw is veel gebeurd. Over de geschiedenis van Gouda is veel beschreven zoals de historische tijdslijn op de website ter gelegenheid van 750 jaar Gouda in 2022 en in vele boeken. De website van de historische vereniging die Goude geeft een goed overzicht van boeken over de geschiedenis van Gouda.

Is vandaag nog iets te vinden wat verwijst naar Jacob Verboom? Is naast genoemd glas in loodraam nog iets te vinden? Hier is naar gezocht, maar het erop dat hij door de mazen van de geschiedenis is geglipt. Dat zal eraan hebben bijgedragen dat hij in de eenentwintigste eeuw een minder bekende stadsbestuurder is.  Mede aanleiding voor deze website om een beter beeld te geven.

Schuttersstukken
Het museum Gouda heeft een aantal prachtige schuttersstukken die een goed beeld geven hoe men er in die tijd uitzag. In 164 heeft Wouter Crabeth een schilderij gemaakt van de schutterij onder leiding van Harmanus Herberts. Hermannus Herberts was gedurende vijf jaar kolonel van de schutterij en in 1642 besloot de krijgsraad van de schutterij tot het vervaardigen van een schuttersstuk.4  Aardige details zijn te vinden in de toelichting van het museum: Crabeth heeft hier de kapiteins, luitenants en vaandrigs van de vier vendels van de Goudse schutterij ten voetenuit geschilderd. Op 2 april 1642 kreeg hij de opdracht om het schilderij binnen zes maanden te voltooien. Hij zou er 400 gulden voor ontvangen. Rembrandt ontving voor de Nachtwacht in 1665 het drievoudige.5



Jacob Verboom staat hier niet op, in dat jaar was hij schepen van de stad. Drie jaar later, in 1645, was Jacob Verboom gedurende een jaar kolonel van de schutterij. Een schuttersstuk uit dat jaar is niet bekend.

In 1653 is het laatste schilderij gemaakt in opdracht van de schutterij van Gouda.6  Dat stuk kennen we vandaag als topstuk van het museum Gouda. Het schilderij is gemaakt door Ferdinand Bol een leerling van Rembrandt en is getiteld: de krijgsraad der Goudse schutterij onder leiding van kolonel Govert Suijs. In de beschrijving van het museum staat dat de onder het schilderij genoemde namen niet overeenkomen met degenen die in 1652 kapitein van de schutterij waren. Het kan een gelegenheidsstuk zijn. Jacob Verboom staat hier eveneens niet op, in dat jaar was hij burgemeester.



De waag van Gouda
Een gebouw uit de zeventiende eeuw dat vandaag nog altijd het centrum van Gouda siert is de Waag. Gouda kent vanaf de veertiende eeuw een Waaggebouw. Producten die van het platteland naar de stad komen worden hier gewogen zoals de beroemde Goudse kaas. Gouda was een belangrijke stop tussen Amsterdam en Rotterdam. In de Goudse Waag werden alle goederen die meer wogen dan 10 pond, gewogen en daar moest belasting over worden betaald.7  Als de stad in 1667 voor 15 jaar het waagrecht van de rekenkamer van Holland pacht besluit het stadsbestuur tot de bouw van een nieuw Waaggebouw.8

In 1667 is Jacob Verboom eerste burgemeester en het stadsbestuur besluit in oktober een waaggebouw te realiseren. Dat gebeurt naar een ontwerp van Pieter Post. Pieter Post is een bekende ontwerper, onder andere het waaggebouw in Leiden, het paleis op de Dam in Amsterdam en Huis ten Bosch zijn van zijn hand. In de Goudse Canon lezen we dat Pieter Post twee ontwerpen maakt, waaruit het stadsbestuur het favoriete ontwerp kiest.9  In een beschrijving het Waaggebouw staat “De Waag werd hoofdzakelijk zo hoog gemaakt om te pronken met de rijkdom van de stad. De maatvoering gekozen om niet weg te vallen bij het hoge stadhuis. De bovenverdieping was voor het wegen niet nodig, maar kon als wapenkamer dienstdoen voor de Goudse schutterij.”10

Op de gevel van de Waag staat 1668 vermeld als bouwjaar. Om de prestige van het gebouw te benadrukken wordt centraal op de gevel staat een relief geplaatst van beeldhouwer Bartholomeus Eggers waarin het weegproces te zien is. Ter versiering worden op de voorgevel de wapenschilden geplaatst van de vier regerende burgemeesters van Gouda in 1668: links de wapens van Floris Cant en Gerard Sterre en rechts de wapens van Donatus van Groenendijck en Jacob Bonser.11

Foto afkomstig van Wikipedia

Wat is nu het geval; op basis van het in 1705 uitgegeven boek Lijsten van de Heeren van de regeeringe der stad Gouda uitgerekend in 1668 Jacob Verboom geen burgemeester van de stad. Was hij dus in 1668 wél burgemeester geweest, dan had zijn familiewapen op de gevel gestaan. Opmerkelijk is dat hij in de jaren ervoor (1666, 1667) en erna (1669, 1670) een van de vier burgemeesters is van de stad is. Als oudste en langste lid van de vroedschap is hij de primus, de eerste burgemeester van de stad. 12

Mogelijk is er een verklaring waarom hij in 1668 geen burgemeester was. Wat die exact is, daar kunnen we naar gissen. Verschillende hypothesen zijn denkbaar. Was er gedoe in het stadsbestuur? Of was hij, met zijn 68 jaar, dusdanig op leeftijd en was hij dat jaar ziek. Wat zal hij ervan gevonden hebben dat zijn familiewapen niet op de gevel staat?

Met het ophangen van de balansen in de Waag wordt het gebouw in mei 1670 in gebruik genomen. Als eerste burgemeester zal Jacob Verboom vast bij de in gebruik name van dit prestigieuze gebouw zijn. Hoe dan ook is het stadsbestuur trots op het gebouw. Het stadsbestuur besluit dat, met uitzondering van het stadhuis, geen enkel pand aan de markt hoger mag zijn dan de daklijst van het imposante gebouw.13

Gravure van de voorgevel van de Waag uit 1715 uit het boek "Description da la maison du poids de la ville de Gouda. Bron: Goudse Canon


De Waag in Gouda in 1712 door Arent Lepelaer. Bron: Wikipedia

Bronnen

1. https://nl.wikipedia.org/wiki/Gouden_Eeuw_%28Nederland%29

2. Lijsten van de heeren van de regeeringe der stad Gouda [...] beginnende met het jaer 1600 https://books.google.nl/books?id=iQZZAAAAcAAJ

3. idem als 2

4. Museum Gouda beschrijving schuttersstuk https://gou-apw.adlibhosting.com/AIS/Details/collect/24470

5. idem als 4

6. Museum Gouda beschrijving schuttersstuk https://gou-apw.adlibhosting.com/AIS/Details/collect/24447

7. http://www.goudsewaag.nl/

8. Goudse Canon https://goudsecanon.nl/18/1670/de-waag/

9. idem als 8

10. Pieter Post bouwmeester Goudse Waag 1668 https://www.hijm.info/historie/markante-personen/976269_1668-pieter-post-bouwmeester-goudse-waag

11. Een goede beschrijving over de bouw van de Waag staat in de Tidinge van historische vereniging die Goude uit 1998 https://www.diegoude.nl/wp-content/uploads/2016/01/De-bouw-van-de-Goudse-Waag-1998-2.pdf

12. Lijsten van de Heeren van de regeeringe der stad Gouda, soo als deselve van ... - Google Boeken https://books.google.nl/books?id=e9O-_GR_MacC&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false

13. Goudse Canon https://goudsecanon.nl/18/1670/de-waag/

14 Tekst van de eed van de 28 vroedschapsleden, af te leggen ten overstaan van de burgemeesters. Afkomstig uit: register rakende (..) Gouda zie 81V. https://goudaopschrift.nl/index.php/bronnen/handschriften/stadsbeschrijvingen/monografieen/register-rakende-gouda?view=article&id=430:register-rakende-gouda-61-tm-82&catid=87:publicaties#81v

15. Tekst van de eed van de burgemeesters, af te leggen ten overstaan van de (president-) burgemeester resp. de baljuw. Afkomstig uit: register rakende (..) Gouda zie 82R.
https://goudaopschrift.nl/index.php/bronnen/handschriften/stadsbeschrijvingen/monografieen/register-rakende-gouda?view=article&id=430:register-rakende-gouda-61-tm-82&catid=87:publicaties#82r

Verder lezen

Naar boven

Volgende pagina: GOUDA, DE STAD VAN JACOB VERBOOM